بررسی دیدگاه‌های اجتماعی در آثار شیخ احمد جام

شیخ احمد جام از عارفانی است که به رغم نگاه صوفیانه و تلاش در جهت خودسازی فردی و پرورش مریدان و نشان دادن راه و رسم سلوک، به صلاح و رستگاری مردم جامعه از بن جان می‌اندیشد و در مجالس وعظ و نوشته‌های خویش موشکافانه کج‌روی‌های اجتماعی را گوشزد می‌کند. این نوشتار به دنبال آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی، برجسته‌ترین مسائل و موضوعات اجتماعی قرن پنجم را در آینة آثار احمد جام بازکاود. تا کنون بررسی مستقلی دربارة اندیشه‌های اجتماعی وی (با تکیه بر تمامی آثار او) صورت نگرفته‌ است. رویکرد اجتماعی وی را می‌توان در موضوعات شش‌گانة زیر جست‌وجو کرد: 1. طبقات اجتماعی؛ 2. نهادهای مردمی؛ 3. ملل و نحل؛ 4. مشاغل و پیشه‌ها؛ 5. آداب و رسوم؛ 6. اخلاق اجتماعی. با بررسی دیدگاه‌های یادشده در آثار و رسائل وی جلوه‌هایی از جامعة عصر سلجوقی را می‌توان دید. با توجّه به سکوت منابع تاریخی، دربار مدار بودن مورّخان و بی‌اعتنایی ایشان به ساز و کار حاکم بر روابط و قشربندی‌های اجتماعی، وجود آثار و منابع گران‌سنگ اشخاص دردمندی چون احمد جام که به دل‌مشغولی‌ها و فراز و فرودها و زشتی‌ها و زیبایی‌های روابط اجتماعی نگریسته‌ است، فرصت مغتنمی است که جامعة دیروز با برخی نگرش‌های جامعه‌شناختی واکاوی گردد.